Czym jest żywność funkcjonalna?

Obecnie na rynku istnieje cały szereg składników odżywczych i substancji bioaktywnych, które mogą być dodawane w produkcji żywności. Zaliczamy do nich m.in.: witaminy, składniki mineralne – w tym pierwiastki śladowe, aminokwasy, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), błonnik pokarmowy, czy sterole i stanole roślinne należące do fitosteroli.

Należy zwrócić uwagę na to, że istnieje coraz większa liczba produktów wzbogaconych w fitosterole. Ma to na celu nie tylko zwiększenie wartości odżywczej produktów, ale też zachęcenie konsumentów do ich kupowania, poprzez wzbudzenie przekonania, że produkty te są zdrowsze. Żywność tego typu nazywa się funkcjonalną (z ang. Functional foods). Istnieje wiele definicji żywności funkcjonalnej. Jako pierwsi żywność funkcjonalną jako żywność o określonej wartości zdrowotnej (z ang. food for Specified Health Use – FOSHU) zdefiniowali Japończycy i do tej pory są jedynym krajem, w którym żywność funkcjonalna ma swój status prawny. W Europie w 1996 roku rozpoczęto program badawczy Functional Food Science in Europe (FUFOSE), finansowany przez Unię Europejską, którego celem jest rozwijanie współpracy między różnymi ośrodkami naukowymi i przemysłem spożywczym krajów członkowskich UE

w celu wypracowania podstaw dla żywności funkcjonalnej.

W dokumencie końcowym z 1999 roku przyjęto, iż: „Żywność może być uznana za funkcjonalną, jeżeli udowodniono jej korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu poza efekt odżywczy. Wpływ ten polega na poprawie stanu zdrowia oraz samopoczucia i/lub zmniejszenia ryzyka chorób”. W niektórych przypadkach klinicznych nie jest możliwe dostarczenie organizmowi istotnych substancji odżywczych tylko

i wyłącznie w postaci zbilansowanej diety. Należy wówczas wzbogacić dietę o produkty zawierające w swoim składzie substancje czynne, korzystnie wpływające na funkcjonowanie organizmu ludzkiego. Niestety świadomość społeczeństwa polskiego nt. żywności funkcjonalnej, w tym żywności wzbogaconej jest znikoma. Ostatnie regulacje prawne (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011) w zrozumiały sposób określają, że etykietowanie produktów zawierających w swoim składzie fitosterole musi zawierać informację o przeznaczeniu danego środka spożywczego wyłącznie dla osób, które chcą zmniejszyć stężenie cholesterolu we krwi. Ponadto powinny także zawierać widoczną informację, że produktu nie zaleca się w żywieniu kobiet w ciąży lub karmiących piersią oraz dzieci poniżej 5 roku życia.

Jednak do dnia dzisiejszego wśród naukowców, dietetyków klinicznych, żywieniowców, lekarzy klinicznych, czy wreszcie Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), spożywanie żywności funkcjonalnej budzi kontrowersje. Dzieje się tak, ponieważ nie wszystkie działania prozdrowotne zostały potwierdzone badaniami klinicznymi.Do produktów budzących kontrowersje należą m.in.: produkty mleczne wzbogacone w wapń, margaryny wzbogacone fitosterolami oraz witaminami rozpuszczalnymi w tłuszczach, które spożywane w nadmiernej ilości kumulują się w organizmie. Kolejną grupą są produkty zawierające substancje stymulujące, takie jak kofeina i tauryna występujące m.in. w napojach energetycznych, a także żywność probiotyczna. Kontrowersje te wynikają ze względu na brak uregulowań prawnych określających zakres badań, jakie musi żywność funkcjonalna przejść, aby potwierdzić jej korzystny wpływ na organizm człowieka. Należy pamiętać o tym, że zalecając pacjentom produkty spożywcze, trzeba zwrócić przede wszystkim uwagę, na te które zawierają w swoim składzie nie tylko sterole i stanole roślinne, ale i inne substancje odżywcze wpływające korzystnie na funkcjonowanie organizmu ludzkiego i przeciwdziałające chorobom cywilizacyjnych. Są to produkty zbożowe, których większość jest bogata w fitosterole.

Najwięcej zawierają ich: otręby ryżowe, otręby z kiełków pszenicy, otręby owsiane, otręby pełnoziarniste oraz brązowy ryż. Z roślin strączkowych bogate w sterole są: groch suche nasiona, fasola suche nasiona, soczewica suche nasiona. Również orzechy

i nasiona należą do dobrych źródeł steroli roślinnych, a wśród nich najcenniejsze są orzeszki ziemne. Z pozostałych orzechów i nasion najwięcej steroli zawierają: migdały, orzechy włoskie, orzechy pekan, nasiona słonecznika, pestki dyni i nasiona sezamu.

Literatura:

1. Dok. elektr. http://www.foodexpert.pl/artykul/25,funkcjonalna-zywnosc, publikacja: 23.11.2012 rok, ostatnia aktualizacja: 1.05. 2016.

2. Praca zbiorowa pod red. Gawęckiego J., Mossor- Pietraszewskiej T. Kompedium wiedzy o żywności, żywieniu i zdrowiu. PWN Warszawa 2004, str. 17-164.

3. Bradford PG, Awad AB. Phytosterols as anticancer compounds. Mol Nutr Food Res 2007; 51, str. 161-170.

4. Hilali M., Charrouf Z., El Aziz Soulhi A. i wsp. Detection of argan oil adult eration using quantitative campesterol GC-analysis. J. AmerOilChemSoc 2007; 84, str. 761-764.

5. Houston MC Fazio S Chilton FH i in. Non pharmacologic treatment of dyslipidemia. Prog. Cardiovasc. Dis. 52, 2009, str. 61-94.

6. European Commission. General view of the Scientific Committee on Food on the long-term effects of the intake of elevated levels of phytosterols from multiple dietary sources, with particular attention to the effects of beta-carotene, 2002.